Redacteuren: 

Laura Batz Townsend & Rachel Armbruster

© 2022 Stichting Louise H. Batz voor Patiënt Veiligheid. Alle rechten voorbehouden.

De Batz patiënten Gids is het resultaat van samenwerking. Met het team van schrijvers, allen kundige mensen, hebben we 18 maanden gewerkt om deze gids te ontwerpen. De gids is bedoeld als hulpmiddel om de communicatie tussen artsen, verpleegkundigen, patiënten en familie te verbeteren. Het doel was een veilige ziekenhuisomgeving te creëren voor de patiënt.

Ter bescherming van de patiënt

Voorwoord

Een aantal jaren geleden overleed mijn moeder door een medische fout. Sindsdien heb ik me iedere dag afgevraagd: “wat hadden we anders kunnen doen? Had ik haar leven kunnen redden als ik toen meer informatie had gehad?”

We hebben 5 artsen in de familie, dus toen mijn moeder in het ziekenhuis lag, dacht ik dat ik precies wist welke vragen ik moest stellen. Ik voelde me echt een kundig en actief lid van haar medisch team – maar dat bleek achteraf toch niet zo te zijn.

In het jaar na mijn moeders overlijden heeft onze familie – in nauwe samenwerking met artsen, verpleegkundigen, andere patiënten en hun families – de Batz patiënten gids samengesteld. Het doel van deze gids is het bevorderen van de samenwerking tussen u – gebruiker van deze gids – en het medisch team.

Het overlijden van mijn moeder was niet de fout van één medewerker, maar werd veroorzaakt door een fout in het systeem. En als we niet beter gaan samenwerken, zullen dit soort fouten gemaakt blijven worden. Daarnaast staat wereldwijd de personele bezetting onder druk als gevolg van bezuinigingsmaatregelen, wat de kans op dergelijke fouten vergroot.

Medische terminologie is vaak lastig te begrijpen. Deze gids helpt om de juiste vragen in de juiste bewoordingen te stellen zodat patiënten, artsen en verpleegkundigen elkaar beter begrijpen en dus beter – als een team – kunnen samenwerken. Wat met mijn moeder gebeurd is, had voorkómen kunnen worden. De gemaakte fout had gemakkelijk gecorrigeerd kunnen worden als ik destijds een gids had gehad om me daarbij te helpen.

“Gebruik de Batz patiënten gids” is een opmerking die te vergelijken is met “Doe je autogordel om”. We rijden allemaal auto – naar het werk, om familie en vrienden te bezoeken, om op vakantie te gaan – en we weten wat het risico is als we de gordel niet omdoen. Artsen en verpleegkundigen redden dagelijks mensenlevens, maar ook hun werk heeft risico’s. Het gebruik van deze gids heeft hetzelfde effect als het gebruik van je autogordel: het verhoogt de veiligheid van jou en je naasten.

Laura Batz Townsend
Mede-oprichter van de Louise H. Batz Stichting voor Patiënt Veiligheid

Dit boek is bedoeld om je te helpen je medische informatie te ordenen, en kan daarnaast gebruikt worden om je ziekenhuisopname of procedure zo veilig mogelijk te maken. Zie inhoudsopgave voor meer details.

Disclaimer: Deze gids is gemaakt om de lezers te attenderen op specifieke informatie en vaardigheden die zij nodig hebben om actief te kunnen participeren in hun eigen medische zorg. De gids is bedoeld om patiënten en hun adviseurs te helpen respectvolle relaties op te bouwen met het medisch team, de juiste vragen te stellen, en effectief te communiceren over behandelmogelijkheden. De gids is informatief van karakter en niet bedoeld ter vervanging van professioneel advies door een arts, advocaat of andere adviseur.

Bij de ster staan nuttige tips, aanbevelingen, feiten en referenties.

Zodra je weet dat je een medische procedure of ziekenhuisopname zult ondergaan, kun je beginnen met het noteren van vragen en eventuele zorgen die je hebt. Deze zullen je van pas komen bij de afspraken met je medisch team, zowel vóór, tijdens, als na de ziekenhuisopname of procedure. We bevelen je aan om de vragen uit deze gids te gebruiken en deze aan te vullen met je eigen vragen.

We raden je aan om alle documenten bij elkaar te bewaren en mee te nemen naar elke medische afspraak. Noteer belangrijke telefoonnummers, medicatiegegevens, en onderzoeksresultaten. Mocht je het antwoord van het medisch team niet begrijpen, vraag dan of ze het opnieuw – en op een andere manier – willen uitleggen, net zolang tot je het begrijpt.

Je hebt het recht om vragen te stellen en de antwoorden te noteren. Als het te snel voor je gaat, vraag het medisch team dan of het wat langzamer kan. Zorg ervoor dat je het behandelplan goed begrijpt en ermee instemt. Voel je vrij om bedenktijd te vragen om over de verschillende opties na te denken, als de aard van je aandoening dit toelaat.

Een medische fout: is het mislukken van een geplande actie, hetzij omdat deze niet werd uitgevoerd of omdat deze niet correct werd uitgevoerd voor het beoogde doel (IOM, 1999).

Systeem falen: medische fouten zijn vaak het gevolg van een gebrekkige organisatie van de medische zorg.

Huidig medicatiegebruik:
Noteer alle medicijnen die je gebruikt, inclusief vitamines en supplementen, in de medicatie tabel op pagina 15.

Laat deze gids aan al je artsen zien.

De procedure

Voorbeelden van medische procedures zijn: onderzoeken, operatie, endoscopie, colonoscopie, bevalling, plaatsen van stents, toediening van chemotherapie, weghalen van moedervlekken, poliklinische ingrepen, kort verblijf.

Vraag je dokter naar de belangrijkste complicaties, zoals:
Trombose, problemen bij de narcose, infecties.

• Als je bloed verdunnende middelen gebruikt, zoals aspirine, heparine of coumarine, bespreek dit dan met je dokter vóór de procedure.
• Als je medicijnen gebruikt voor diabetes (suikerziekte), bespreek dit dan met je dokter vóór de procedure.

Als je meer dan één procedure ondergaat, print deze pagina’s dan nog een keer uit of vraag je arts of verpleegkundige om voor elke procedure een apart vel in te vullen.

Volgens de wet heb je recht om inzicht te hebben in al jouw medische informatie. Vraag je dokter of verpleegkundige hoe je toegang krijgt tot jouw medisch dossier.

We bevelen je aan om de volgende documenten in een map te bewaren:

• Overzicht van de medicijnen die je gebruikt (of deze nu verkrijgbaar is op recept of zonder recept): deze informatie zou je eigenlijk altijd bij je moeten hebben!
• Kopie van het medisch verslag van de ondergane procedure; hierin wordt ook uitgelegd wat je moet doen als je naar huis gaat.
• Kopieën van alle pathologie uitslagen.
• Kopieën van alle gevraagde tweede meningen (“second opinions”)
• Kopieën van alle beeldvormende diagnostiek (röntgenfoto’s, CT scans, MRI scans, echografieën etc), zowel van vóór als van na de procedure.
• Kopieën van alle verslagen van de beeldvormende diagnostiek door de radioloog.
• Wettelijke documenten zoals bijvoorbeeld machtigingen, niet reanimeren verklaring, wilsbeschikking etc.

Niet Reanimeren Verklaring
In een Niet Reanimeren (NR) verklaring kun je – vóórdat een medische noodsituatie ontstaat – besluiten of je in die situatie wel of niet gereanimeerd wilt worden. Dit besluit gaat alléén over wel of niet reanimeren. Het heeft geen invloed op andere mogelijke behandelingen zoals pijnstilling, andere medicatie, voeding etc. Daar zijn wel andere verklaringen voor beschikbaar.

Bespreek eventueel met je medisch team of geestelijk verzorger wat NR precies inhoudt, en welke eventuele andere verklaringen op jou van toepassing zouden kunnen zijn.

Het is belangrijk om kopieën van je medische gegevens te bewaren. Deze kun je later nodig hebben.

Denk hieraan vóór je procedure

• Indien mogelijk, zorg dan dat er altijd iemand (familielid of vriend) met je meegaat die indien nodig medische beslissingen voor jou kan nemen.
• Zorg ervoor dat het medisch team weet wat je wensen zijn en welke documenten je ondertekend hebt (machtigingen, niet reanimeren verklaring, wilsbeschikking etc).
• Zorg dat familie en vrienden op de hoogte zijn van je wensen, behoeften en beslissingen ten aanzien van medische handelingen.
• Als je opgenomen blijft na je procedure, maak dan een bezoek schema voor familie en vrienden.
• Vraag je dokter naar mogelijke infectie risico’s, risico’s op trombose, en of je na de procedure een verhoogd risico hebt om te vallen.
• Zorg dat je weet welk niveau medische zorg je nodig hebt na je procedure (intensive care, medium care, verpleegafdeling, of dat je naar huis mag en poliklinisch gecontroleerd wordt).
• Vraag welke preventieve maatregelen er genomen voor voorafgaand aan je procedure (bv antibiotica profylaxe om infectie te voorkomen).
• Check of het ziekenhuis de geestelijke verzorging biedt die jij zou wensen.
• Vraag of het mogelijk is om de kamer te delen met een andere patiënt.
• Plan van te voren wat er thuis geregeld moet worden voor wanneer je opgenomen bent, en voor wanneer je weer naar huis mag. Plan wie er met je meegaat naar het ziekenhuis, wat je nodig hebt, wie er voor huisdieren en planten zorgt etc.

Als je meer dan één procedure ondergaat, print deze pagina’s dan nog een keer uit of vraag je arts of verpleegkundige om voor elke procedure een apart vel in te vullen.

Op de dag van je procedure

• Zorg dat je precies weet welke procedure je zult ondergaan en hoe lang deze duurt.
• Zorg dat je weet aan welk lichaamsdeel de ingreep plaatsvindt.
• Zorg dat je weet op welke manier ze dat lichaamsdeel zullen markeren vóór de ingreep.
• Zorg dat je weet welke vorm van verdoving je zult krijgen.
• Zorg dat je weet wat de meest voorkomende bijwerkingen, risico’s en complicaties zijn, zodat je daar alert op kunt zijn.
• Vraag naar pijn en pijnstilling, en wat daar weer de effecten van kunnen zijn.
• Informeer je zorgteam over eventuele longproblemen, als je die hebt, bijvoorbeeld als gevolg van overgewicht, snurken, slaap apneu of narcolepsie.

Vragen voor na de procedure:

• Vraag of je nog drains, pompen, centrale of perifere lijnen hebt als je naar huis gaat.
• Vraag hoe je wonden verzorgd zullen worden (als je die hebt).
• Zorg dat je weet of je voor thuis speciale dingen moet regelen, bijvoorbeeld omdat je dan nog zuurstof of intraveneuze medicijnen nodig hebt.

Als je op zoek bent naar een goed ziekenhuis, dan is het ook belangrijk om vragen te stellen die je helpen om te voorkómen dat je tijdens je ziekenhuisopname een infectie oploopt; dit wordt een ziekenhuisinfectie genoemd. Bespreek de infectiepercentages van het ziekenhuis met je arts zodat je een goed beeld hebt van wat het ziekenhuis doet om de veiligheid op dit gebied te garanderen.

Allergie: een allergie voor een medicijn is een ongewenste reactie van het immuunsysteem op dat medicijn.

Anesthesie: ook wel narcose genoemd, is het vóór een operatie toedienen van bepaalde gassen of medicamenten waardoor de gevoeligheid voor pijn verdwijnt.

Cardiorespiratoire monitor: een cardiorespiratoire monitor meet de hartslag en de ademhaling. Het doel van de meting is om zorgverleners te informeren over eventuele levensbedreigende situaties.

Dosering: de hoeveelheid geneesmiddel die men per tijdseenheid inneemt of zou moeten innemen.

(Kruiden) supplement: supplementen zijn geen geneesmiddelen. Het zijn producten die op de markt gebracht worden als een aanvulling op de voeding om de gezondheid te verbeteren.

Intensive Care: speciale medische zorg voor ernstig zieke patiënten, die continue bewaking nodig hebben.

Medium Care: medische zorg die qua niveau ligt tussen intensive care en normale zorg.

Medicijn: een substantie die gebruikt wordt voor een medische behandeling, ook wel medicatie of geneesmiddel genoemd.

Monitoring op afstand van de hartactiviteit: zorgt ervoor dat de artsen gedurende langere tijd je hartslag kunnen monitoren. De hartslag wordt gemeten en vastgelegd zodat de artsen kunnen zien of er misschien problemen (gaan) optreden.

Procedure: onder procedure verstaan we iedere operatieve of diagnostische ingreep en iedere behandeling. Na sommige procedures moet de patiënt een nacht – of langer – in het ziekenhuis blijven voor controle of om behandeld te worden. Na sommige procedure is dit niet nodig zoals bijvoorbeeld na colonoscopie, huidbiopsie, endoscopie, chemotherapie etc.

Pulsoximetrie: ook wel saturatiemeting genoemd. Dit is een niet-invasieve methode om de zuurstofverzadiging van het bloed te bepalen. De meest gebruikte methode is die waar een sensor wordt geplaatst op een deel van het lichaam waar de huid relatief dun is, bijvoorbeeld de vingertop of oorlel. Bij kinderen meestal de voet.

Typen operaties:
Een operatie wordt als schoon beschouwd: als het weefsel waarin geopereerd wordt niet ontstoken is, als er geen sprake is van een trauma, als de operatie niet plaatsvindt aan luchtwegen, maagdarm kanaal, urinewegen of genitaliën.
Een operatie wordt als vuil beschouwd (dan moeten er ook profylactisch antibiotica gegeven worden): als er sprake is van infectie, als aan de slijmvliezen geopereerd wordt, als er sprake is van een traumatische wond die langer dan 4 uur bestaat zonder dat deze behandeld is.

Vitale functies: de vitale functies zijn hartslag, ademhaling, lichaamstemperatuur en bloeddruk. Het medisch team kan de vitale functies meten of zelfs monitoren (vervolgen) om je lichamelijk functioneren te beoordelen.

Vitamine: een substantie die noodzakelijk is voor normale groei. Ze zijn – in kleine hoeveelheden – nodig in de voeding omdat het lichaam ze niet zelf kan aanmaken.

• Probeer ervoor te zorgen dat er altijd iemand met je meegaat en bij je blijft.
• Als je vragen hebt die niet door de verpleegkundige beantwoord kunnen worden, vraag dan naar de hoofd verpleegkundige of de dokter.
•  Zorg dat je weet wie allemaal behoren tot jouw medisch team.
• Vraag wanneer de verpleegkundige overdracht is omdat de dienst wisselt (meestal komt er elke 1-2 uur een verpleegkundige bij je kijken).
• Als je wilt, dan mag er een familielid of vriend aanwezig zijn bij de verpleegkundige overdracht om mee te luisteren naar de verpleegkundige evaluatie.

Een familielid of vriend kan je helpen om vitale functies, medicijngebruik of andere relevante informatie te noteren.

• Vraag waar de monitoren en machines voor dienen, waaraan je bent aangesloten.
• Als je geen continue monitoring nodig hebt, vraag dan hoe je vitale functies worden gecontroleerd. Er gelden verschillende controle frequenties op de diverse afdelingen (IC, verpleegafdeling).
• Vraag aan de verpleging of er iets is waar je zelf op zou moeten letten.
• Houd je intraveneuze lijnen in de gaten: loopt de vloeistof goed door of niet, is de lijn goed gefixeerd?

Heb je vragen of zorgen over je zorg na de procedure?
Dit is echt HET moment om als familie de patiënt te helpen. Niemand kent de patiënt beter dan de eigen familie, en deze is dan ook het best in staat om aan te geven aan welke problemen het medisch team aandacht zou moeten besteden.
Wees nooit bang om vragen te stellen.

Na een operatie of narcose, dienen de vitale functies elke 15 minuten gecontroleerd te worden totdat de patiënt wakker is. Indien de patiënt niet stabiel is (bv door lage bloeddruk) dan moet deze vaker gecontroleerd worden.

De verpleging zal vaak vragen naar je naam en geboortedatum. Deze procedure is nodig om voortdurend jouw identiteit te controleren bij elke stap in je behandelplan.

Neem geen thuis medicatie zolang je in het ziekenhuis ligt.

Controleer of de zorgverleners schone handschoenen aantrekken voor ze jouw of je machines aanraken. Zo zouden ze bijvoorbeeld nieuwe handschoenen moeten aantrekken vóór ze je een infuus geven zodat er geen ziektekiemen van een andere patiënt of van een vies oppervlak naar jou worden overgebracht.

• Check of de patiënt normaal reageert of dat hij /zij te slaperig is om vragen te beantwoorden. Is dit laatste het geval, zoek dan direct hulp.
• Weet dat de patiënt soms een risico heeft om te vallen en check of de vloer vrij is van snoeren, infuus slangen, overtollig meubilair, water, papier of andere artikelen waardoor hij/zij zou kunnen vallen.

Let op: valincidenten komen vooral voor wanneer de patiënt uit bed stapt om naar het toilet te gaan.

• Let op of de leden van het medisch team de handen wassen. Help hen herinneren de handen te wassen (met alcohol of water en zeep) voordat ze de patiënt onderzoeken.
• Zorg ervoor dat je weet of de patiënt risico loopt op het ontwikkelen van trombose. Als dat zo is, vraag dan aan de dokter welke preventieve actie of behandeling gestart is om dit te voorkomen.
• Zorg dat je weet of de patiënt risico loopt op het ontwikkelen van doorligplekken. Als dat zo is, vraag dan wat je kunt doen om mee te helpen deze te voorkomen.

• Roep de verpleegkundige als:
  • De huid rondom de incisie of infuusnaald rood of gezwollen is.
  • Als de patiënt zelf probeert op te staan terwijl hij /zij risico loopt om te vallen.
• Check of de verpleegkundige de ID armband controleert alvorens medicijnen te geven, bloed af te nemen of hem/haar mee te nemen voor onderzoek of behandeling.
• Check of de patiënt de juiste medicatie krijgt.

De patiënt en/of zijn/haar familie of vrienden kunnen helpen medicatie fouten te voorkomen door simpele vragen te stellen zoals: Wat is dit? Dit lijkt niet op de medicatie die ik gewoonlijk krijg. Ik heb deze medicijnen een uur geleden al gekregen, heeft de dokter gezegd dat ik het opnieuw moet nemen?

Stimuleer de patiënt om regelmatig van houding te veranderen. Aanhoudende druk op bepaalde plekken van de huid vermindert de circulatie en veroorzaakt doorligplekken.

Vraag de apotheek wat het effect is van deze medicijnencombinaties en controleer of het veilig is voor de patiënt.

Deze pagina’s kunnen worden ingevuld door de patiënt, een familielid of een goede vriend. Ze bieden extra ruimte om bij te houden hoe het met de patiënt gaat tijdens de ziekenhuisopname. Noteer wanneer een arts, verpleegkundige, therapeut of ander lid van het medisch team de patiënt bezoekt.

Artsen, de medische hiërarchie

1. Medisch directeur
2. Hoofdbehandelaar (medisch specialist)
3. Medebehandelaar (medisch specialist)
4. Zaalarts (meestal een arts-assistent)
5. Arts-assistent, arts in opleiding tot specialist
6. Coassistent (medisch student)

Verpleging, de medische hiërarchie

1. Hoofdverpleegkundige
2. Teamleider
3. Verpleegkundige
4. Leerling verpleegkundige

Medisch directeur: De hoogste medische leiding van het ziekenhuis.

Dienstdoend medisch specialist: Een arts van een bepaald specialisme die eindverantwoordelijk is voor de patiënten die voor dat specialisme opgenomen zijn of worden, meestal in de avond, nacht of weekend.

Dienstdoend arts-assistent: Een arts, al dan niet in opleiding tot specialist, die verantwoordelijk is voor de medische zorg van de aan hem of haar toevertrouwde patiënten, meestal in de avond, nacht of weekend.

Medisch specialist: Een arts die de opleiding tot medisch specialist heeft afgerond.

Arts-assistent in opleiding: Een arts die in opleiding is tot medisch specialist.

Coassistent: Een medisch student, meestal in het laatste of voorlaatste jaar van de opleiding tot arts.

Avondhoofd, nachthoofd of weekendhoofd: Een senior verpleegkundige die eindverantwoordelijk is voor de verpleegkundige zorg en de coördinatie daarvan buiten kantoortijden.

Hoofdverpleegkundige: Een senior verpleegkundige die de leiding heeft over een specifieke verpleegafdeling.

Team leider: Een senior verpleegkundige met specifieke taken.

VP (verpleegkundige): Een verpleegkundige, die een erkende verpleegopleiding heeft afgerond, en verantwoordelijk is voor directe verpleegkundige patiëntenzorg.

LVP (leerling verpleegkundige): Iemand die in opleiding is tot verpleegkundige, en handelingen verricht onder toezicht van een gediplomeerd verpleegkundige.

NP (nurse practitioner): Verpleegkundig specialist die werkzaam is binnen een specifiek medisch deskundigheidsgebied.

PA (physician assistant): Iemand die geen arts is maar wel zelfstandig bepaalde taken van de arts kan overnemen, bijvoorbeeld het afnemen van een anamnese of het opstellen van een behandelplan.

Reanimatieteam: Een team van acute zorg specialisten die gebeld kunnen worden in geval van medische nood.

Geestelijk verzorger: Iemand van een bepaalde religie die door het ziekenhuis is aangenomen om patiënten geestelijke steun te bieden.

Belangenbehartiging/ondersteuning: ondersteuning van de patiënt is een integraal onderdeel van de verpleegkundige zorg. Er is echter weinig literatuur beschikbaar over dit onderwerp. Verpleegkundigen vinden het in het algemeen alleen nodig voor kwetsbare patiënten. Belangenbehartiging zou moeten worden opgenomen in de opleiding van gezondheidsmedewerkers, voordat met professionele activiteiten wordt begonnen. Er is een meer expliciet en duidelijker begrip nodig om een kernpakket van activiteiten te definiëren voor het opleiden van gezondheidswerkers.

Bloedstolsels: een bloedstolsel is een ingedikte massa in het bloed, die gevormd wordt door de bloedplaatjes. Bloedstolsels worden door het lichaam gemaakt om het bloeden, bijvoorbeeld van een snee in de huid, te stoppen. Soms vindt bloedstolling plaats op het verkeerde moment en op de verkeerde plaats. Bijvoorbeeld als een bloedstolsel zich onbedoeld vormt in een bloedvat, dan kan dit de bloedstroom gedeeltelijk of geheel blokkeren en kunnen deze bloedvaten geheel of gedeelte afgesloten raken.

Compressie apparaat: intermitterende pneumatische compressie therapie (IPC) is een techniek waarbij men gebruik maakt van een medisch apparaat dat bestaat uit een luchtpomp en een opblaasbare mouw, handschoen of kous. Het afwisselend opblazen en weer leeg laten lopen van de mouw, handschoen of kous zorgt voor verschillen in druk in de ledematen waarop het toegepast wordt. Het wordt gebruikt om de bloedsomloop te verbeteren van patiënten die lijden aan oedeem, of die een risico lopen op trombose of longembolieën.

Doorligplekken: dit zijn wonden van huid en onderliggend weefsel die ontstaan als gevolg van aanhoudende druk. Door de aanhoudende druk vermindert de bloedtoevoer naar het weefsel dat daardoor onvoldoende zuurstof en voedingsstoffen ontvangt. Doorligplekken kunnen ontstaan als men te lang in dezelfde houding ligt.

Identificatie armband: een geplastificeerde identificatie band die om de pols van de patiënt wordt gedragen gedurende de opname in het ziekenhuis. Deze band bevat basis informatie over de patiënt (naam, ziekenhuis identificatie nummer, kamer nummer, behandelend arts etc).

Incisie: een chirurgische snede in de huid.

Urine katheter: een slang die in het lichaam geplaatst wordt om urine uit de blaas te laten lopen en te verzamelen.

• Zorg dat je een bijgewerkte medicatie lijst hebt, vooral als tijdens je verblijf in het ziekenhuis de medicatie is aangepast.
• Vraag een uitdraai hiervan die je mee naar huis kunt nemen.

Ga niet weg voor je dit hebt. Bespreek de uitdraai met je arts en vul het medicatie overzicht op de volgende pagina’s in.

• Vraag wanneer je terug moet komen voor controle, of je zelf de afspraak moet maken en waar je dan verwacht wordt.
• Vraag waar je op moet letten, en bij welke klachten of symptomen je direct naar het ziekenhuis moet gaan.
• Zorg dat je weet wanneer je je dagelijkse activiteiten weer kunt hervatten (auto rijden, sporten, etc).
• Vraag of je een speciaal dieet moet volgen en wanneer je weer normaal kunt eten zoals je gewend was.
• Als je naar huis gaat met katheters, drains of lijnen, vergeet dan niet te vragen hoe je deze moet verzorgen.

Als de patiënt thuis iets nodig heeft zoals (fysio)therapie of medische hulpmiddelen, of als er bloedonderzoek gedaan moet worden, dan is het belangrijk dat patiënt en familie dit begrijpen en noteren.

Voor meer informatie over de Stichting Louise H. Batz voor Patiënt Veiligheid, kijk op www.louisebatz.eu of neem contact op via contact@louisebatz.eu